سید مصطفی تقوی مقدم گفت: شهید شیخ فضل‌الله نوری در صدد برآمد که منطق تعاملی تاریخی را پیاده کند هر چند شاه انحراف داشت اما شیخ جریان نوگرا را مهار کرد و همه همش این بود که مشروطه را از انحراف نجات دهد.
به گزارش خبرنگار فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، نخستین روز همایش ملی «شیخ شهید؛ فقیه تهران، دیده‌بان ایران» به منظور بزرگداشت شهید آیت‌الله شیخ فضل‌الله نوری، ۱۱ مرداد ۱۴۰۲ در مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی برگزار شد.
در این همایش سید مصطفی تقوی مقدم در مقاله «شیخ فضل‌الله و نهاد دین و سلطنت در ادامه همایش شیخ شهید، فقیه تهران دیده‌بان ایران» اظهار کرد: در دوره مشروطه تعاملی میان علما و شاه برای حفظ تکامل ایران برقرار بود. در طی جریاناتی اتفاقی به نام مشروطه روی داد و در یک تضارب علما توانستند مشروطه را رقم بزنند. وقتی مشروطه محقق شد که طی آن ساختار سیاسی کشور تغییر کرد و نهادی به نام مجلس در کنار نهاد سلطنت قرار گرفت که حاکمیت سیاسی کشور را دو پاره کرد اما فقهای شیعه چنانکه مشروطه پذیرفتند همچنان تعامل خود را با حکومت حفظ کنند.
وی افزود: مسئله مهم پس از پیروزی مشروطه نهادینه کردن آن بود که طی آن اتفاقاتی روی داد و شرایط دیگری را رقم زد، جریانی ظهور کرد که این تعامل چهارصد ساله سلطنت و دین را قبول نداشت، در حالی که شرایط در ایران به شکل دیگری بود.
این پژوهشگر تاریخ عنوان کرد: جریان نوگرا درصدد تقابل با نهاد دین و سلطنت برآمد و در این میان شیخ فضل‌الله نوری متوجه این مسئله شد، از آنجا که مشروطه چنان قدرتی نداشت که نهاد سلطنت را کنار بزند و استبداد آن را مهار کند، در این بین میان علما هم آرا متفاوت بود. اما شیخ شهید درصدد برآمد که منطق تعاملی تاریخی را پیاده کند هر چند شاه انحراف داشت اما شیخ که خود را اساس مشروطه می‌دانست درصدد برآمد که جریان نوگرا را مهار کند و در کنار شاه ماند و تعامل تاریخی را ادامه داد. اما مخالفانش چنان گفتند که شیخ درصدد حفظ شاه مستبد است و نابودی مشروطه و اتهامات تاریخی بسیاری به او زدند اما شیخ تلاش داشت که مشروطه مشروعه شود اما در نهایت به اعدام شیخ منجر شد. بعدها این موضوع را رواج دادند که دعوای علما بر سر مشروطه مشروعه بود در حالی که شیخ توانست اصل نظارت فقها بر قوانین تصویب شده را به دست بیاورد.
مقدمی شهیدانی عنوان کرد: امام خمینی از تمام جنبش‌ها و نهضت‌های قبل عبرت گرفته بود از جمله از تمام میراثی که در ادبیات فقه سیاسی ما تولید شد، استفاده کرد. چون اعتقاد داشت که این تولیدات در راسته جریان فقهی شیعه است و در رساله ولایت فقیه از آخوند خراسانی نام برد و تحت تاثیر امثال تقی‌زاده قرار نگرفت، ما هم نباید قرار بگیریم.
هشدار شیخ درباره نفوذ بابیت در مشروطه
سید مقداد نبوی نیز گفت: در مجموع لوایح شیخ شهید تنها به دین پرداخته نشده بلکه به مسائلی از جمله انحراف دینی پرداخته و مواردی را در روزنامه صور اسرافیل اشاره کرده است. شیخ به صراحت به نقش پررنگ بابیان در مشروطه می‌پردازد که به تغییر سلطنت و تغییر دین اصرار دارند. در میان ملک‌المتکلمین و سیدجمال واعظ از تندرویان مشروطه بودند و عده‌ای از آنها درصدد ترور شیخ شهید برآمدند که ملک‌المتکلمین مانع از این امر شد چون آن را تندروانه می‌دانند اما در زمان شهادت شیخ به ابراز شادی پرداختند و شریف کاشانی در کتاب سه جلدی وقایع اتفاقیه اشاره کرده به نکاتی درباره اعدام شیخ که در ظاهر او یک عالم روحانی در تهران است و رییس بیت سید عبدالله بهبهانی ، در حالی که او بابی است و برای این مهم شواهد بسیار زیادی وجود دارد .
این پژوهشگر اظهار کرد: در جریان مشروطه بهاییت هم نقش داشت. همه تصور می‌کنند که مقابله شیخ با بابیت و بهاییه منحصر به سال‌های مشروطه بوده در حالی که به سال‌ها قبل برمی‌گردد. اما در دوره مشروطه این مواجه علنی می‌شود و شیخ به دلیل همین انحرافات نسبت به رویکرد روشنفکران در مشروطه بدبین شد ، نسبت به حضور آنها هشدار داد و ترجیح داد کنار محمدعلی شاه بماند بنابراین عده‌ای در کتاب‌های تاریخ روشنفکری او را بیش از حد سیاه نشان دادند.